Japoński architekt, zdobywca nagrody Pritzkera z 2014 roku, który uczynił ze świadomego podejścia do współczesnej architektury i wykorzystania naturalnych materiałów swój znak rozpoznawczy. Wątki badawcze, nad którymi pracował, zanim te weszły do pewnego mainstreamu, nie wyczerpują jednak pełni eksperymentów, jakie podejmował w ciągu pięćdziesięciu lat swojej kariery. Kim jest Shigeru Ban?
Biografia
Sława Shigeru Bana, jednego z najbardziej znanych japońskich architektów i zdobywcy nagrody Pritzkera za rok 2014, słusznie wynika z jego troski o zrównoważony rozwój i architekturę zdolną odpowiadać na potrzeby ludzi. Poza tym, za człowiekiem tym stoi wszystkim umiejętność realizowania osobistych intuicji w szerokim zakresie i działanie poza wiodącymi szkołami architektonicznymi, bez ambicji stania się architektem wielkiego formatu. Takie podejście sprawia, że jego projekty są do cna autentyczne, oryginalne i w dużej mierze już dawno wychodziły na przeciw tematom, które dziś okazują się jednymi z najważniejszych i najbardziej aktualnych.
Ban urodził się w Tokio w 1957 roku. W dzieciństwie uwielbiał rysować; przejawiał też spore umiejętności manualne, które pielęgnowane rozwinęły się z czasem w zamiłowanie do stolarstwa i modelarstwa. Zapisał się do szkoły architektury na uniwersytecie; początkowo studiował w Japonii, a potem także i w Stanach Zjednoczonych – najpierw w Southern California Institute of Architecture, a następnie w Cooper Union w Nowym Jorku. To doświadczenie uczyniło go „najmniej japońskim” architektem wśród swoich rodaków. Sam Ban powiedział kiedyś, że odkrył wernakularną architekturę z kraju swojego pochodzenia właśnie podczas owych lat, sprzędzonych w Ameryce – przede wszystkim poprzez porównania z eksperymentalną architekturą prefabrykowaną – Case Study Houses – na kampusie w Kalifornii.
Fot. Shigeru Ban
Domy
W 1985 roku Ban wrócił do Tokio, aby otworzyć własną pracownię. Wcześniej przez rok praktykował w biurze Araty Isozakiego – było to jeszcze podczas studiów w Cooper Union. Przez kolejną dekadę, jego praca będzie koncentrować się na projektowaniu mieszkań prywatnych, czyli pracy, która wyróżniała się nie tyle odniesieniami stylistycznymi – chociaż styl międzynarodowy można ogólnie uznać za oferujący pewne ramy – ale ze względu na zdolność do eksperymentowania, odniesienia się do danego kontekstu i potrzeb klienta- użytkownika. Najbardziej znany tokijski projekt to trzypiętrowy betonowy budynek, który pomimo minimalistycznej konstrukcji, nabiera nuty płynnej miękkości, nawi≥ązującej do tradycji domu w Japonii, dzięki otaczającej elewacje ścianie kurtynowej.
Fot. Dom ze ścianą osłonową, Shigeru Ban Architects, fot. Hiroyuki Hirai
W tamtych latach Shigeru Ban odkrył prace Alvara Aalto – okazały się decydujące w zapoczątkowaniu dalszych architektonicznych innowacji, której to Ban jest ambasadorem: wykorzystania tektury i kartonu do budowy tymczasowych budynków. Jako kurator Axis Gallery w Tokio na wystawie poświęconej Aalto, eksperymentował z wykorzystaniem rur węglowych do stworzenia instalacji wystawowej. Wytrzymałe i nadające się do recyklingu, a także strukturalnie mocniejsze niż sugeruje to powszechna wiedza, ich użycie było również badane w zastosowaniach wykraczających poza projekt wystawy.
Domy dla ofiar katastof
Ban reaguje projektowanymi przez siebie rozwiązaniami na problemy związane z aktualnymi wydarzeniami. Były nimi m.in. wojna domowa w Rwandzie (1994) oraz trzęsienie ziemi w mieście Kobe (1995). Poruszony katastrofą Ban, opracował rozwiązanie umożliwiające tymczasowe schronienie pozbawionym domu ofiarom żywiołu. Był to tzw. papierowy dom z bali, czyli moduł mieszkalny o powierzchni 16 m2, zbudowany z nieprzemakalnych kartonowych rur. Materiał antysejsmiczny, łatwy w montażu, transporcie i recyklingu zapewniał znacznie większy komfort niż namioty, zwykle używane przez członków organizacji humanitarneych niosących pomoc. Projekt ten zaowocował długą współpracą architekta z UNHCR, agencją ONZ ds. uchodźców. ten jednak poszedł dalej. W 1995 roku Ban założył spcjalną sieć architektów-ochotników (VAN), czyli organizację pozarządową, specjalizującą się w instalowaniu tymczasowych modułów mieszkaniowych na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowych. Od Indii po Haiti, L’Aquila czy niedawne trzęsienie ziemi w Turcji, zespół interwencyjny koordynowany przez VAN przyjął rozwiązania, które zawsze zwracają uwagę na różnorodne potrzeby bezdomnych w wyniku katastrof, od domów po kościoły – tu przykładem jest koljeny projekt: Cardboard Cathedral w Nowej Zelandii. Ban, w takich “papierowych domach”, zadbał nawet o system ścianek działowych, zapewniających minimalną prywatność w dużych ośrodkach pomagających osobom, jakie w wyniku katastrof straciły swe domy.
Fot. Christchurch Cardboard Cathedral, Shigeru Ban Architects, fot. Stephen Goodenough
Najwyższy budynek z drewna na świecie
W 2000 roku popularność projektów Bana wciąż rośnie, a jego działania w kierunku innowacji nie słabną. Po działaniach z kartonem w roli głównej, jego działania koncentrują się na drewnie, którego potencjał konstrukcyjny przetestował w tworzeniu wspaniałych projektów architektonicznych, łączących walory środowiskowe i niezwykłą elegancję. W tej dziedzinie jego najsłynniejszym dziełem jest prawdopodobnie Centre Pompidou-Metz (z Jeanem de Gastine) z monumentalnym i przestronnym sklepieniem, a następnie niedawno powstały Swatch i Omega Campus w Szwajcarii. Obecnie trwa budowa 19-piętrowego hybrydowego budynku z litego drewna, Terrace House w Vancouver, który ma stać się jednym z najwyższych, jakie kiedykolwiek zbudowano z tego materiału.
Shigeru Ban Architects to dziś prężnie działająca pracownia z biurami w Tokio, Paryżu i Nowym Jorku, które zrealizowało 150 projektów na całym świecie. Poza Nagrodą Pritzkera, Ban otrzymał ponad 40 międzynarodowych nagród, w tym L’Ordre des Arts et des Lettres, Medal Fundacji Thomasa Jeffersona w dziedzinie Architektury oraz Nagrodę Matki Teresy za Sprawiedliwość Społeczną.
Architekt Shigeru Ban będzie jednym z mówców podczas Euroluce Talks 2023. Spotkanie odbędzie się 19 kwietnia o godzinie 11:00.
Zobacz także
