Od lat 70. są obecne w polskiej muzyce rozrywkowej. Hipnotyzują migotliwym światłem, nawiązując do ulicznych reklam, zapraszając do zabawy, na drinka czy do kina. O neonach i ich uroku, a także sposobach produkcji rozmawiamy z Maciejem Mokrosem z Gdyńskiego Laboratorium Neonu Artystycznego.
Niektórzy twierdzą, że neon jest najbardziej wysublimowaną artystycznie formą identyfikacji wizualnej. Od wielu lat ich wykonawcy przekonują (nie tylko swoich klientów), że neon może tworzyć charakter i klimat nie tylko zewnętrza, ale i wnętrza!
Neon, Gdyńskie Laboratorium Neonu Artystycznego
Jakie projekty realizują Państwo najczęściej?
Najczęściej są to jedynie adaptacje loga firmowego polegające na ich dostosowaniu do wymagań technologii produkcji neonu. Jednak większościowy udział w zamówieniach mają lokalne agencje reklamowe, które przesyłają nam gotowe i uzgodnione z zamówieniem klienta projekty. Jesteśmy jedynym w Trójmieście wykonawcą fluorescencyjnych zimno katodowych rur jarzeniowych, zwanych potocznie neonami, który dysponuje własną szklarnią techniczną do ich produkcji. Czasami zdarza się nam wykonać projekt dla klienta na podstawie szkicu lub księgi znaku przygotowanej przez zawodowego grafika.
Czy neony w Państwa firmie wytwarzane są wyłącznie na specjalne, indywidualne zamówienia?
Szklane, ręcznie formowane, neony gazowe co do zasady są wykonywane wyłącznie na specjalne, indywidualne zamówienia. Wykonawstwo neonów seryjnych też realizujemy, co prawda za pośrednictwem agencji reklamowych, ale z uwagi na technologię produkcji każda ręcznie formowana rura jest „specjalna, indywidualna i niepowtarzalna”, nawet w serii 1000 sztuk.
Neon, Gdyńskie Laboratorium Neonu Artystycznego
Czy mógłby Pan wtajemniczyć nas w proces powstawania neonu? Jaką techniką obecnie wykonuje się neony?
Sam neon gazowy jest drogą inwestycją, a techniki produkcyjne odeszły obecnie na plan dalszy. To formierz szkła decyduje, która z technik jest najbardziej właściwa dla konkretnego projektu. Generalnie we wcześniej przytoczonej kwestii elektrodowania (tj. wtapiania elektrody do uformowanego systemu) stosuje się elektrodowanie na styl amerykański, europejski (niemiecki) oraz niemiecki konserwatywny. Styl amerykański polega na lutowaniu elektrody na wprost do systemu, a następnie, po wykonaniu spawu formowaniu kolanka. Styl europejski polega na zatopieniu (zamknięciu) systemu, punktowym rozgrzaniu miejsca wtapiania elektrody, wydmuchaniu balonika ze szkła, jego stłuczeniu lub spaleniu i w tak powstały otwór osadzeniu elektrody. Styl konserwatywnego niemieckiego elektrodowania różni się dodatkowo w utrzymywaniu na każdym etapie formowania lutu elektrody i formowanego kolanka na kąty proste. Przy czym powyższy opis może być zupełnie niezrozumiały bez poznania zasad pracy ze szkłem…
Istotnie, brzmi bardzo specjalistycznie…
Tak samo kwestie luminoforowania, czyli nakładania luminoforu na wewnętrzną ściankę rury jarzeniowej, nie interesują zbytnio klienta. Obecnie w przeważającej większości używa się rur szklanych fabrycznie powleczonych luminoforem (czyli proszkiem o składzie chemicznym umożliwiającym konwersję prążka plazmy par rtęci na światło widzialne o określonej długości falowej). Czasami zdarza się, że hurtownie nie posiadają szklanych rur powleczonych luminoforem, który oferuje określoną barwę światła wymaganą przez klienta. Sięgamy wtedy do naszych zapasów luminoforów i sami pokrywamy rury przezroczyste luminoforami różnych producentów i o różnym składzie chemicznym.
Neon, Gdyńskie Laboratorium Neonu Artystycznego
Czasami jednak klient oczekuje barwy światła na tyle nietypowej, że zaoferować możemy jedynie szkło włoskie
W jaki sposób technika wpływa na cenę neonu?
Jeżeli miałbym w ogóle dać przykład dywersyfikacji ceny produktu końcowego ze względu na „technikę” wytwarzania, to jedyne, co mi przychodzi do głowy, to szkło włoskie. Dla klienta z reguły najważniejsza jest cena, dlatego w produkcji neonów korzystamy głównie ze szkła dalekowschodniego (luminoforowanego fabrycznie lub luminoforowanego i barwionego w masie) lub szkła niemieckiego przy luminoforowaniu warsztatowym. Czasami jednak klient oczekuje barwy światła na tyle nietypowej, że zaoferować możemy jedynie szkło włoskie firmy Glostertube. Dla surowca barwionego w masie (czyli takiego, które jest barwione pigmentem barwnym na etapie wytapiania masy szklanej) jest to jednak produkt o cenie hurtowej abstrakcyjnie wysokiej, osiągającej nawet dziesięciokrotność ceny surowca dalekowschodniego.
Szkło włoskie jest oczywiście pod wieloma względami lepsze, łatwiej się je formuje, rzadziej pęka w czasie obróbki termicznej, ma bardziej powtarzalne odcienie barw i luminancji z różnych partii surowca. Cena determinuje jego przydatność jedynie dla inwestorów z zasobnym portfelem.
Neony, Hanak Reklamy Wizualne
Przeciętny cykl życia typowej reklamy zamyka się obecnie w okresie dwuletnim
Czy im droższą technikę zastosujemy, tym trwalszy produkt otrzymamy?
Trwałość jest obecnie pojęciem bardzo względnym. Przeciętny cykl życia typowej reklamy zamyka się obecnie w okresie dwuletnim. Średnio po jego upływie następuje rebranding lub przeniesienie działalności firmy do innego miejsca. Poprawnie obrobione rury jarzeniowe mogą pracować znacznie dłużej niż te 2 lata, nawet wykonane z tańszych surowców. Dla żywotności rur jarzeniowych kluczową kwestią jest sposób i jakość obróbki termiczno-próżniowej, a nie zastosowany surowiec.
Rury wypełnione czystym gazem NEON nie wymagają dodawania rtęci metalicznej, czyli najbardziej szkodliwego związku chemicznego, ale oferują dosyć ograniczony wachlarz barw
A czy istnieje taki surowiec, z którego powstaje neon lub taka technika, która ma najmniejszy wpływ na środowisko naturalne? Jest najbardziej ekologiczna?
O kwestii ekologicznej można mówić jedynie w zakresie stosowania do napełniania rur czystego gazu NEON. Wbrew nazwie „neon – jako urządzenie” najczęściej do wypełniania rur jarzeniowych stosuje się tzw. mieszaninę Penninga z parami rtęci, o składzie procentowym zależnym od docelowej strefy klimatycznej. W mieszaninie Penninga gaz NEON jest jednym z jej składników, i to wcale nie najważniejszym. Rury wypełnione czystym gazem NEON nie wymagają dodawania rtęci metalicznej, czyli najbardziej szkodliwego związku chemicznego, ale oferują dosyć ograniczony wachlarz barw, od powiedzmy sepii, poprzez odcienie różu do czerwieni.
Pozostałe barwy obecnie uzyskuje się wyłącznie z udziałem Hg, czyli pierwiastka szkodliwego dla zdrowia. Tak jak w przypadku ciepło katodowych energooszczędnych lamp fluorescencyjnych (CFL), nie ma obecnie alternatywnej metody uzyskania wąskiej linii widmowej umożliwiającej pobudzenie luminoforu do świecenia, bez udziału rtęci.
Technologia produkcji rur jarzeniowych nie zmieniła się w znaczący sposób od lat 30. XX wieku
W jaki sposób zmienił się proces wytwarzania neonów w Państwa Firmie, od momentu podjęcia się przez Was tego zajęcia?
Technologia produkcji rur jarzeniowych nie zmieniła się w znaczący sposób od lat 30. XX wieku. Podstawowe kwestie technicznej strony produkcji rur fluorescencyjnych dla neonów reklamowych omówił inż. Bronisław Sochor i Aleksander Bibiłło w książce „Montaż lamp, opraw oraz reklam świetlnych” wydanej nakładem Wydawnictwa Księgarni J. Lisowskiej w 1939 roku. Wiele informacji można znaleźć też w opracowaniu „Technika wysokiej próżni” Janusza Groszkowskiego oraz branżowej publikacji „Reklamy świetlne jarzeniowe” J.Koprowicz i S.Krakowiak wydanej nakładem WNT z 1971. Obecnie technologię produkcji reklam neonowych definiuje norma PN-EN 50107-1:2005, której powinni przestrzegać wszyscy producenci zarówno szkła jarzeniowego, jak i finalnego produktu.
Neon, Hanak Reklamy Wizualne
W czasach „złotej ery neonów” powstawały konstrukcje monumentalne i przytłaczające swym rozmachem
Jeśli już dokonujemy retrospekcji tematu, czy mógłby Pan wskazać, jak na przestrzeni ostatnich 60 lat zmieniło się zapotrzebowanie na produkcję neonów?
O ile w czasach „złotej ery neonów”, przypadającej na lata 1960-1978, powstawały konstrukcje monumentalne i przytłaczające swym rozmachem, obecnie najpopularniejsze są małe formy reklamy neonowej. Przed laty zupełnym standardem były reklamy składające się z kilometra rury jarzeniowej. Neon składający się z 300 m rury był uważany za mały, a wykonań neonów na 10 mb nie praktykowało się ze względu na brak mocy przerobowych i czasu na wykonanie takich maleńkich urządzeń. Warto tu wspomnieć, że największe instalacje tamtych czasów, jak np. Gdański hotel HEVELIUS z dachowym dwustronnym neonem, składały się z 5000 m rury jarzeniowej.
Obecnie zauważamy wzrost zainteresowania taką formą reklamy zewnętrznej, ale w skali mikro, co oznacza, że projekty wykorzystujące 2-3 m rury nie są rzadkością.
Dawniej powszechnie wykorzystywało się do produkcji dużych reklam szkło o średnicy 17 mm. W przypadku dzisiejszych neonów typowa średnica to 10 mm, co wprost wiąże się z wielkościami obecnych neonów i poziomem skomplikowania projektów. Obecny klient jest znacznie bardziej wymagający niż klient instytucjonalny przed wieloma laty. Musiała za tym pójść konieczność wykształcenia formierzy szkła, którzy jeszcze pewniej operują palnikami gazowymi niż ich poprzednicy przed 20 czy 30 laty. Jednocześnie węższe szkło to większe problemy z produkcją i eksploatacją neonów. W tak cienkich rurkach zachodzą bardzo szybko pewne procesy chemiczne, które były rozwijały się powoli w szkle o większych średnicach. Głównie chodzi o zjawiska związane z niepożądanym łączeniem się rtęci z luminoforami, co z kolei jest związane z pracą wąskich rur jarzeniowych w wyższych temperaturach roboczych. Po części jest to więc też odpowiedź na pytanie o trwałości efektów pracy firm takich jak nasza. Dla szkła bardzo wąskiego o średnicy 8 mm średnia szacunkowa żywotność rury jarzeniowej jest co najmniej trzykrotnie mniejsza niż dla elementów wykonanych z rury 18 mm.
Neon, Hanak Reklamy Wizualne
Bardzo dziękujemy Gdyńskiemu Laboratorium Neonu Artystycznego za wtajemniczenie w technikę wytwarzania neonów oraz udostępnione zdjęcia, a także za zdjęcia realizacji projektów.
Fot.: Gdyńskie Laboratorium Neonu Artystycznego, Hanak Reklamy Wizualne
