Od filantropii, przez miłość do sztuki, po futurystyczne budynki i architektoniczne perły – tak w skrócie można opisać muzea Guggenheima, które dzięki swojemu niepowtarzalnemu stylowi i historii, stały się ikoną mecenatu sztuki współczesnej.
Za najważniejsze budynki Fundacji Solomona Roberta Guggenheima uznaje się obecnie 5 muzeów – w Nowym Jorku, Wenecji, Berlinie, Bilbao i Abu Dhabi. Pod względem architektury muzea te można podzielić na dwie kategorie – te o klasycznym wyglądzie (Berlin i Wenecja) oraz te nowoczesne, zaprojektowane przez Franka Lloyda Wrighta (Nowy Jork) i Franka Gehry’ego (Bilbao, Abu Dhabi). Każdy budynek posiada jednak swoją własną historię, a wszystkie urzekają oryginalnością formy.
Solomon R. Guggenheim posiadał bogatą kolekcję obrazów, którą początkowo wystawiał w swoim mieszkaniu w hotelu Plaza, w Nowym Jorku. Przez wiele lat w doborze dzieł doradzała mu Hilla Rebay, po czym wspólnie w 1929 roku założyli fundację Solomona R. Guggenheima, której celem do dziś jest gromadzenie, przechowywanie i badanie sztuki współczesnej.
Trudno jednak opowiadać o muzeach fundacji Guggenheima, nie wspominając o pochodzeniu jej założyciela – Solomona Roberta Guggenheima. Solomon wywodził się z rodziny szwajcarskich Żydów, którzy przybyli do USA pod koniec XIX wieku i zbili fortunę na przemyśle górniczo-hutniczym. Guggenheimowie byli znanymi filantropami – założyli instytut badań nad lotnictwem (Guggenheim Aeronautical Laboratory) oraz aktywnie wspierali środowiska artystów. Dziesięć lat po założeniu fundacji otwarto pierwsze zarządzane przez nią muzeum – The Museum of Non-Objective Painting. Wystawiano tam dzieła modernistów jak Piet Mondrain, Hilla Rebay, Rudolf Bauer, Wassily Kandinsky, Paul Klee. Niedługo później kolekcję wzbogacono o obrazy Marca Chagalla i Pabla Picassa, w efekcie czego muzeum musiało poszukać większego obiektu.
Muzeum Guggenheima – Nowy Jork
W 1943 Rebay i Guggenheim poprosili architekta Franka Lloyda Wrighta o zaprojektowanie budynku godnego zbiorów fundacji. Prace trwały do 1959 roku – w efekcie muzeum otwarto 10 lat po śmierci Solomona R. Guggenheima i pół roku po śmierci Wrighta.
Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku znajduje się tuż naprzeciwko Metropolitan Museum of Art – Wright celowo zaprojektował swój budynek w zupełnie innym stylu. Twierdził, że chciał, by przy jego projekcie muzeum Metropolitan wyglądało jak „protestancka stodoła”. Niepozorna cylindryczna fasada kryje wewnątrz efektowne, przeszklone, futurystyczne sklepienie. Całość kontrastuje z klasyczną formą korynckich kolumn, które zdobią Metropolitan Museum of Art.
Budynek Wrighta z pewnością zwraca uwagę nietypową formą i przez wiele lat budził kontrowersje i głosy niezadowolenia.
Budynek Wrighta z pewnością zwraca uwagę nietypową formą i przez wiele lat budził kontrowersje i głosy niezadowolenia. Sprzeciw zgłaszali sami artyści – w okrągłym budynku trudno wystawić prace tak, by były właściwie rozstawione i oświetlone.
W 1992 roku nowojorska firma Gwathmey Siegel & Associates Architects dobudowała do budynku kwadratową wieżę, która w zamyśle miała ułatwić właściwą ekspozycję prac. W praktyce jednak projekt spotkał się z ostrą krytyką, ponieważ znacząco odbiegał od oryginalnego, ale spójnego koncepcyjnie budynku Wrighta, który wpisał się w krajobraz miasta i przez lata zdążył zyskać status kultowego.
Muzeum Guggenheima – Berlin
Muzeum Guggenheima w Berlinie jest owocem współpracy fundacji z Deutsche Bankiem. Powierzchnie wystawiennicze zajmują pierwsze piętro biurowca – około 350 metrów kwadratowych, zaaranżowanych przez amerykańskiego architekta, Richarda Gluckmana.
Budynek swoją klasyczną architekturą odstaje od nowoczesności pozostałych muzeów, za to artyści, którzy wystawiają tam swoje prace są zwykle twórcami najmłodszego pokolenia. Należą do nich: William Kentridge, Jeff Koons, Gerhard Richter, James Rosenquist, Hiroshi Sugimoto, Rachel Whiteread, Bill Viola czy Lawrence Weiner.
Muzeum Guggenheima – Bilbao
Dekonstruktywistyczny budynek muzeum Guggenheima w Bilbao to obiekt cieszący się międzynarodową sławą i będący wizytówką miasta. Projekt muzeum jest dziełem znanego na całym świecie amerykańskiego architekta Franka Gehry’ego. Ghery miał już w swoim portfolio niezwykle spektakularne obiekty zaprojektowane w duchu dekonstrukcji, takie jak: Weisman Art Museum (Stany Zjednoczone), czy Vitra Design Museum (Niemcy). Oba one były niejako zapowiedzią projektu baskijskiego. Muzeum otworzyło swoje drzwi w 1997 roku, jednak prace nad stworzeniem tego miejsca rozpoczęły się już na początku lat 90.
Obiekt, oprócz metalowej konstrukcji na bazie trójkątnego modułu, składa się z trzech głównych materiałów, czyli tytanu, wapienia i szkła. Budynek muzeum wraz z przyległymi obiektami zajmuje ponad 32 tys. m² obszaru niemal w samym centrum miasta, tam gdzie niegdyś znajdował się port. Co ciekawe, chociaż muzeum zachwyca ekspresyjną i oryginalna formą, jednocześnie wydaje się naturalnie wpisywać się w miejski pejzaż. Z pewnością wpływają na to zastosowane kształty i formy – pojawiające się półkoliste i eliptyczne linie samego budynku, ale też placu i pomostu nad rzeką.
Dekonstrukcja formy wyraża się w wyrastających pod różnymi kątami skręconych bryłach, które przecinają się i przenikają wzajemnie. Powstała w ten sposób architektoniczna plątanina tworzy zakamarki, wąskie przejścia i tarasy. Integralnym elementem projektu są ustawione przed budynkiem dzieła sztuki: wielka pajęczyca Maman Louise’a Bourgeois’a, Tulipany Jeffa Koonsa i Puppy tego samego autora – wysoka na kilkanaście metrów rzeźba szczeniaka cała pokryta kwitnącymi różnokolorowo kwiatami.
Na przestrzeni ponad 80 lat swej działalności fundacja Solomona R. Guggenheima przerodziła się z inspirowanej miłością do sztuki filantropii w ogromną organizację non-profit. Trudno sobie wyobrazić los artystów i arcydzieł XX wieku bez mecenatu Peggy Guggenheim czy Nowy Jork pozbawiony jednego ze swoich kultowych budynków.
