Reklama

Projektowanie cyrkularne to redefinicja posiadania. Martyna Piaściak: Designerka Roku 2023 Konkursu Dobry Wzór IWP

22.12.2023

Martyna Piaściak to projektantka wzornictwa przemysłowego, która w swojej pracy skupia się na funkcjonalności i cyrkularności. Jak dziś mądrze projektować i co powinno stać za dobrze zaprojektowanymi produktami? Między innymi o tym rozmawiamy z Designerką Roku 2023 Konkursu Dobry Wzór Instytutu Wzornictwa Przemysłowego.

Jak zaczęła się Twoja historia z designem? Co wpłynęło na wybór Twojej drogi zawodowej?
Martyna Piaściak: Moje zainteresowanie designem wyewoluowało z zainteresowania sztuką i historią sztuki, bo to przez chwilę miała być moja ścieżka zawodowa. Poznając i ucząc się historii sztuki, w końcu trafiłam na historię wzornictwa i zawód projektantki produktów, mebli, ceramiki, tkanin, narzędzi, samochodów i tak dalej. Zdecydowałam wtedy, że wolę zajmować się tym, co jest i będzie, a nie tym, co już było. Innymi słowy, chciałabym zajmować się czymś, co ma wpływ na otaczający świat, z czego realnie można korzystać, używać, poprawiać swoją codzienność.

Projektowanie cyrkularne to redefinicja posiadania. Maryna Piaściak – wywiad

Martyna Piaściak

Potem, już w trakcie pracy, znacząco wzrosła moja świadomość na temat kondycji planety i trwającego, pogłębiającego się kryzysu klimatycznego. Dowiadując się coraz więcej i poznając kolejne bardzo czarne scenariusze, wpadłam na długi czas w stan lękowy, związany z przyszłością i tym, jak będzie wyglądało życie za 10, 20, 30 lat. Kwestionowałam zasadność istnienia zawodu projektanta i dalszego tworzenia coraz to nowszych, a jednak podobnych produktów, widziałam swoją pracę jako część problemu nadprodukcji i nadkonsumpcji. Z czasem, poznając różne perspektywy i samodzielnie szukając dla siebie miejsca uznałam, że ścieżka zrównoważonego projektowania jest konieczna i musi stać się normalnością. Staram się od tego momentu rozwijać w tym zakresie i projektować na tyle zgodnie z założeniami zrównoważonego projektowania, jak jest to na daną chwilę możliwe.

Jakie są Twoje spostrzeżenia dotyczące tego, jak projektowanie cyrkularne może zmienić przemysł wzornictwa w najbliższych latach? Czy możesz podzielić się przykładem projektu, który doskonale odzwierciedla ideę projektowania cyrkularnego i w jaki sposób zostały one zrealizowane?
Zdając sobie sprawę z tego, że na co dzień funkcjonuję w bańce, nadal myślę, że projektowanie cyrkularne będzie miało wpływ na przemysł, ale i na całą gospodarkę. Idee zrównoważonego rozwoju, projektowanie cyrkularne to jest sposób myślenia, który wybiega poza obszar designu i – zresztą tak jak sam design – nie może istnieć w oderwaniu od zagadnień biznesowych, gospodarczych, społecznych czy środowiskowych. Projektowanie cyrkularne zakłada zmianę na poziomie mentalnym, zmianę podejścia do tego, jak konsumujemy produkty w szerokim znaczeniu tego słowa. To z jednej strony szeroka zmiana przyzwyczajeń i zachowań ugruntowanych przez kapitalizm od lat 50., ale z drugiej strony powrót do praktyk, które my w Polsce bardzo dobrze znamy. Mam na myśli chociażby kuchnię zero waste w wydaniu naszych babć, naprawianie sprzętów i ubrań aż do upadłego czy przekazywanie mebli z pokolenia na pokolenie.

Projektowanie cyrkularne w takim ujęciu społecznym to także redefinicja posiadania na własność na rzecz posiadania w miarę swoich potrzeb i rotacja produktów, a ich współdzielenie czy wypożyczanie to bardzo duża, moim zdaniem, zmiana mentalna nawet na poziomie poczucia bezpieczeństwa i stabilności finansowej. To bardzo obszerny temat.

Takich projektów, wręcz idealnych pod kątem założeń cyrkularnego projektowania, sporo już powstało. To może być smartphone Fairphone, który zbudowany jest z materiałów pozyskanych w sposób etyczny, co jest niezwykle trudne do osiągnięcia w elektronice; jest w pełni naprawialny przez użytkownika, dzięki modularnej budowie i częściom zamiennym, zapewnionym przez producenta. Innym przykładem może być głośnik Beosound Level od Bang&Olufsen, jedyny produkt elektroniczny z certyfikatem CradleToCradle, który nie tylko używa już odnowione części, części z recyklingu, ale także jest w pełni naprawialny, a do tego zapewnia możliwości odświeżenia (także wizualnego) i zmodernizowania, gdy pewne jego komponenty zostaną zastąpione nowszymi wersjami. Jeszcze innym przykładem mogą być słuchawki Kibu marki Batch, zaprojektowane we współpracy ze świetną agencją projektową Morrama (która jest BCorp’em). Są to słuchawki dla dzieci, zaprojektowane z wykorzystaniem 100% PLA z recyklingu i konstrukcją uproszczoną tak, żeby dzieci same mogły złożyć sobie takie słuchawki. To produkt ze zminimalizowanymi komponentami elektronicznymi i w tym, co dla mnie najciekawsze z wykorzystaniem pierwszych na świecie płytek PCB możliwych do przetworzenia w celu odzyskania wartościowych materiałów.

Mudita, proj. Martyna Piaściak

Jeśli chodzi o moje portfolio produktów, to z tych już wdrożonych na rynek ciekawym przykładem może być zegarek Moment, w którym zdecydowaliśmy się na mechanizm automatyczny pozbawiony baterii, wykorzystujący za to energię kinetyczną z ruchu nadgarstka, nieco na przekór popularności mechanizmów kwarcowych. Wybraliśmy najwyższej jakości materiały gwarantujące długowieczność, jeśli chodzi o sam zegarek i materiały zapewniające zminimalizowany wpływ na środowisko w przypadku wymiennych pasków. Użyliśmy materiałów w pełni cruelty-free i wegańskich, czerpiących z roślin, takich jak bananowce, drzewa korkowe czy kaktusy, materiałów o obniżonym zapotrzebowaniu na wodę czy energię elektryczną. Pasek jako część produktu, która szybciej przeminie, ma wyrządzić jak najmniej krzywdy, a zegarek, który ma służyć dekady, ma być niezwykle wytrzymały i w pełni naprawialny przez dowolnego zegarmistrza. Poza aspektami zrównoważonego projektowania mamy oczywiście przesłanie zgodne z wartościami marki Mudita, a więc design tarczy, zawierający moduł służący do wykonywania ćwiczeń oddechowych – tak, aby za każdym razem, gdy w biegu sprawdzamy godzinę, przypomnieć sobie również o oddechu w sensie metaforycznym i dosłownym.

Czy łatwo jest wprowadzać w życie wartości, którymi chcesz się kierować jako świadoma projektantka? Czy trudno jest przekonać do nich klienta?
To wygląda bardzo różnie, bo wyzwanie zaczyna się, gdy zbliżamy się do ograniczeń wynikających z budżetu, czasu lub możliwości produkcyjnych. Zdarza się, że jest to także sceptyczne podejście lub wątpliwości, jak na takie ograniczenia wypada odpowiednio zareagować. Klient czy klientka są w pewnym sensie użytkownikami, należy szukać z nimi porozumienia, zobaczyć ich perspektywę, spróbować wykorzystać takie zasoby, które mają i zrobić tyle, na ile są gotowi w danym momencie.

Osobiście w pracy projektowej największe przeszkody stanowią dla mnie dwie rzeczy. Po pierwsze, jest to brak transparentności dostawców, a często mamy wieloetapowy łańcuch złożony z wielu dostawców. Bardzo trudno jest wtedy pozyskać zweryfikowane informacje na temat pochodzenia materiałów czy warunków produkcji – szczególnie, jeśli ta dzieje się na innym kontynencie. Dystans i brak bezpośredniej weryfikacji pozostawia duże pole dla niesprawiedliwych i szkodliwych praktyk. Drugim wyzwaniem jest zbudowanie zaplecza dla usług towarzyszących, takich jak chociażby darmowy zwrot zużytych produktów czy serwis, a to są rzeczy, które stanowią część projektu, natomiast nie leżą bezpośrednio w kompetencjach projektantów – stąd wówczas trzeba mieć sporo wsparcia w innych zespołach i tyle samo determinacji wśród interesariuszy, żeby realnie poświęcić czas i zasoby na zorganizowanie takich usług. Niestety jest to coś, co łatwo jest wpisać w strategię produktu, a o wiele trudniej wyegzekwować, by nie wpaść przy tym w pułapkę, w której okaże się, że ślad węglowy takich przesyłek na linii klient-serwis będzie większy niż powinien.

Edwood, proj. Martyna Piaściak

Otrzymałaś ostatnio wiele prestiżowych nagród. Twoja kariera nabiera rozpędu. W jakich konkursach zostałaś doceniona i jak to wpływa na pracę projektową? Czy pojawiły się nowe propozycje projektów, współpracy, otworzyły się nowe perspektyw zawodowe? Czy uważasz, że warto startować w konkursach i zgłaszać do nich projekty?
To jest coś, co niezmiennie mnie cieszy i nieco zaskakuje, ale za każde takie wyróżnienie jestem dozgonnie wdzięczna. Dla mnie, jako dla osoby, która na co dzień naprawdę sporo rzeczy kwestionuje, takie wyróżnienia są znakiem, że jestem w dobrym miejscu i że zmierzam w dobrym kierunku. Jest to dla mnie też o tyle zaskakujące, że jak policzyłam, obecnie więcej moich projektów jest w trakcie wdrożenia, niż zostało wdrożonych. Taki urok tej pracy, bo czasem od briefu do produktu na półce mijają lata. Spodziewam się kilku takich wdrożeń w przyszłym roku, zobaczymy, jak te produkty zostaną odebrane. Dotychczas moje projekty zostały nagrodzone w konkursach takich jak Red Dot Design Award, IF Design Award, A’Design Award, są także finalistami Dobrego Wzoru.

Nigdy nie zamykam się na nowe możliwości, do tej pory wszystkie współprace, które do mnie trafiały okazywały się być wartościowe i chcę nadal utrzymywać taką otwartość na rozmowy i projekty. Jednocześnie moim focusem jest Wise Habit, również dlatego, że mam w nim przestrzeń do rozwoju jako projektantka. Wiem, że jest w Wise Habit potencjał na pełnoprawną agencję projektową o bardzo kompleksowym zakresie działania i zawsze ze zrównoważonym podejściem w centrum uwagi. Moim celem jest dalszy rozwój w zakresie projektowania zrównoważonych, wartościowych produktów i współdziałania na rzecz świadomej produkcji i konsumpcji.